Wyniki III edycji Konkursu Ponarskiego

III edycja Konkursu Ponarskiego dla młodzieży

W lipcu tego roku minęła 80. rocznica śmierci Kazimierza Sakowicza. Dlatego też temat konkursu brzmiał „Kazimierz Sakowicz – kronikarz zbrodni”. Każda ze szkół, która zgłosiła chęć uczestnictwa otrzymała książkowe wydanie wspomnień, w którym autor szczegółowo opisywał to wszystko, co widział ze strychu swego domu. Pośpieszne notatki z opisem mordów pakował, jak rozbitek, do butelek po lemoniadzie i zakopywał w ogrodzie.

Ten właśnie motyw przewijał się najczęściej w pracach plastycznych i filmowych. Na konkurs wpłynęło 30 prac, ale dwie nie zostały do niego zakwalifikowane, ze względu na brak zgodności z tematem. W niniejszej broszurze prezentujemy zwycięskie prace literackie i plastyczne. Z filmowymi i multimedialną Czytelnik może się zapoznać na naszej stronie . Ponarska zbrodnia jest tematem z wielkim trudem przebijającym się do świadomości społeczeństwa zarówno polskiego, jak i litewskiego. Wydanie drukiem zapisków Kazimierza Sakowicza pozwala przybliżyć fakty z punktu widzenia naocznego świadka tragedii. Uczestnicy Konkursu Ponarskiego włożyli mnóstwo pracy – by przygotować prace, musieli nie tylko poznać historię mordów rozgrywających się od lipca 1941 do lipca 1944 roku w szerszym kontekście, ale i przeczytać z uwagą „Dziennik”. Po pracach widać, że lektura była dla młodzieży wstrząsająca.

Konkurs rozegrano w czterech kategoriach: literackiej, filmowej, multimedialnej i plastycznej.

Do oceny przedstawiono tylko osiem prac pisemnych. Poniżej przedstawiamy krótką recenzję trzech najlepszych, autorstwa jednej z jurorek – Joanny Janusiak, nauczyciela języka polskiego z V LO w Słupsku.

Zapisywał straszne dzieje.

Zapełniał butelki ludzkim nieszczęściem

Upychał do każdej tysiące ludzkich marzeń

Które nigdy się nie spełniły.

Uratował uśmiechniętą dziewczynkę

Jej mamę,5 chłopców, 100 mężczyzn

1000 osób od zapomnienia

Teraz śpię spokojnie.

Tak kończy się opowiadanie Gabrielè Rodzytè, z Gimnazjum im. I. J. Kraszewskiego w Wilnie, której opiekunką jest Wanda Andruszaniec, opowiadanie krótkie, pomysł – mogłoby się wydawać – często powielany. Gabrielè zdołała w nim połączyć niewielki skrawek przedwojennego Wilna ze współczesnym. To opowiadanie, można nawet powiedzieć – opowiadanko, to wstęp do chwytającego za serce wiersza poświęconego Kazimierzowi Sakowiczowi. Jej została szczególnie wyróżniona właśnie za bardzo osobistą refleksję wywołaną lekturą „Dziennika” K. Sakowicza, wniknięcie w psychikę ofiar, ich przeżycia, uczucia i emocje. Jury zwróciło uwagę na ciekawą metaforykę wiersza, której przykład zaprezentowano powyżej. Co ciekawe, Gabrielè wygrała poprzednią edycję konkursu.

Drugą nagrodę otrzymała Emilja Kłyszewskaja, również uczennica szkoły Kraszewskiego, ale wychowanka Reginy Paszuty, której „Listy z podwileńskich Ponar” wyróżniły się bogatym językiem, ciekawym portretem psychologicznym autora tych kierowanych do Sakowicza listów – Polaka służącego w oddziale szaulisów i biorącego udział w masowych mordach. Widać, że autorka dokładnie przeanalizowała „Dziennik” Sakowicza. Oczywiście, jak zaznaczyła, jest to postać fikcyjna. Fikcja jednak nie może wypaczać prawdy historycznej. Zastrzeżenie członków jury wzbudziły stwierdzenie: Sakowicz okazał mi wsparcie, odnoszące się do mordującego, wbrew swojej woli, Polaka. Można znaleźć w różnych źródłach informacje o tym, że ochotnicy w oddziale szaulisów nie do końca zdawali sobie sprawę z tego, w czym będą brali udział, i można się z tym zgodzić. Czy jednak trwanie w morderczym procederze znalazłoby wsparcie u Kazimierza Sakowicza? Pomimo tych zastrzeżeń, przewodnicząca komisji konkursowej dr Maria Wieloch podjęła decyzję by uhonorować tę pracę dodatkową nagrodą specjalną. „Z grypsów wiem, że mój ojciec wybaczył temu który go zdradził i swoim oprawcom. Podobnie zrobił Julian Jednaszewski i Człowiek w „Oratorium Ponarskim”. To wybaczenie, może jest fikcyjne, ale mnie ujęło w tej pracy.” – powiedziała.

Trzecią nagrodę przyznano Grecie Łabul z Gimnazjum im. Władysława Syrokomli w Wilnie, podopiecznej Barbary Dajnowicz, za „Testament Kazimierza Sakowicza”. Autorka podkreśla w nim sens pracy Sakowicza i przesłanie jego „Dziennika”. Jednak, odwołując się do konkretnych wpisów „Dziennika”, pomija tożsamość sprawców, czyni ich anonimowymi, a to jednak to przesłanie czyni mniej wyraźnym.

Kategoria filmowa, to pięć filmów, głównie uczniów Krystyny Karpicz z Gimnazjum im. Michała Balińskiego w Jaszunach. I to oni zajęli czołowe miejsca. Jak podsumował juror Mariusz Pilis, polski reżyser filmów dokumentalnych i dziennikarz, tematy związane z konkretnym bohaterem, konkretną postacią są zdecydowanie bardziej atrakcyjne i generują większą kreatywność wśród uczestników konkursu. Prace były na podobnym poziomie technicznym i artystycznym. Niektóre dosyć luźno, bardziej krążeniowo trzymają się zadanego tematu aczkolwiek wszystkie dotykają opisywanej postaci. Widać dużo wysiłku włożonego w pracę, montaż, koncepcję. Momentami są to elementy niespójne, ale to zrozumiałe w pracach podejmowanych przez młodych ludzi.

Zwyciężył Norbert Krasowski, który wraz z Oskarem i Edmundem Żurawskimi stworzył „Życiorys Kazimierza Sakowicza”. W filmie pada niewiele słów, na początku, czarno-biała rozbiegówka to życiorys Sakowicza, czytany przez jednego z młodych aktorów, później kolorowe, milczące sceny pokazujące proces powstawania „Dziennika”. Do tego przejmująca muzyka Wojciecha Kilara z filmu „Różyczka”, na stałe zapisana w świadomości Polaków, To jedyna praca, która zdobyła niemal maksymalną ilość punktów.

Drugie miejsce to opowieść Kamiliji Rykunajte „Dzień z Dziennika Kazimierza Sakowicza”. Akcja filmu rozgrywa się na terenie memoriału w Ponarach i symbolicznie przedstawia fragmenty dziennika. Słyszymy o zagładzie dzieci, handlu rzeczami ofiar, o krzykach, o strzałach. Świetny przykład, jak bardzo oszczędnymi środkami, można wyrazić ogrom tragedii.

Trzecie miejsce zajął film „Prawda z Ponar – rozmowy o Kazimierzu Sakowiczu” Marty Iliuk, prowadzonej przez Wandę Andruszaniec. Odmienny od pozostałych stylem. Marta pochyliła się nad zbrodnią ponarską w świadomości Litwinów i Polaków mieszkających na Wileńszczyźnie. W swoim reportażu pokazała przeprowadzone przez siebie lekcje z rówieśnikami i młodszymi dziećmi, rozmowy z nauczycielami i swoistą uliczną sondę. Praca w pełni wyczerpała temat konkursu i Marta zdobyła dodatkowo nagrodę specjalną.

Do kategorii multimedialnej zgłoszono tylko jedną pracę. To animowana prezentacja życiorysu bohatera konkursu. Pomysł ciekawy, niestety wrażenie psuje głos automatycznego lektora. Dlatego decyzją jury Patrycja Szakiewicz z Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie, której opiekunem jest Janina Wołodkiewicz, otrzymała drugą nagrodę.

Jak zawsze najliczniej obsadzona kategorią była plastyczna. Wpłynęło 20 prac, z czego dwóch nie dopuszczono do rywalizacji. Poziom zdecydowanie najwyższy od początku historii konkursu. Grafiki w większości szły w kierunku sztuki tworzenia plakatu. Widać, że na młodych artystach olbrzymie wrażenie wywarła lektura książki Sakowicza. Zwyciężyła Urtė Aidukaitė z Gimnazjum Stanisława Moniuszki w Kowalczukach, której opiekunem jest Andžela Aidukienė. Urtė startowała we wszystkich edycjach konkursu, rok temu zajęła drugie miejsce. W tym roku laureatka swój rysunek „Szkło” wykonała w technice frotażu, opisując przejmującą historię psa, który przynosił do wioski fragmenty ludzkich ciał, jurorów urzekło wykorzystanie różnych technik (farby wodne, ołówek) oraz stworzenie wrażenia różnej struktury papieru. Tylko trzy kolory: odcienie szarości, zieleń liści i czerwień krwi, a jak wspaniale przedstawiona dramatyczna sytuacja. Autorka napisała: „Rysunek przedstawia portret Kazimierza Sakowicza na tle stłuczonych butelek, które on zakopywał w swoim ogrodzie wraz z zapiskami dat i czasu wiezionych ludzi na rozstrzelanie. W rogu widoczny jest pies, o którym się wspomina w pamiętniku Sakowicza. Pies ten jest zwany ludożercą. Stłuczone szkło jest symbolem kruchego życia ludzkiego”.(pisownia oryginalna)

Drugie miejsce to grafika komputerowa Justyny Bortkiewicz z Gimnazjum im. św. Jana Pawła II w Wilnie, której opiekunem jest Luiza Wołodko. Przedstawione na niej są zakrwawione zwłoki mężczyzny, leżące wśród porwanych książek i notatek. Możemy się sugerować, że to sportretowano samego Sakowicza.

Trzecie miejsce zajął szkic Joanny Mazur z Gimnazjum im. Sz. Konarskiego w Wilnie, prowadzonej przez Reginę Baniukevič. To ponowne przedstawienie sceny z Dziennika. Historia matki, postrzelonej w udo, do ostatnich chwil życia próbującej osłonić swoje niemowlę w ramionach. Tak tę historię przestawił lekarz Ruebunbauer.

Tegoroczny konkurs stał na wysokim poziomie, za co należy podziękować opiekunom szkolnym, którzy w ogromnej mierze zadbali, by trafiające w ręce jurorów prace były starannie wykonane i zgodne z tematem. Wśród opiekunów na wyróżnienie zasługują panie: Wanda Andruszaniec – której uczniowie rokrocznie zajmują wysokie miejsca, ale również Barbara Dajnowicz, której uczniowie bardzo licznie zaistnieli w konkursie, oraz Andžela Aidukienė co roku przygotowującą dużą liczbę młodych plastyków. Dzięki takiemu zaangażowaniu wiedza o zbrodni ponarskiej przejdzie na kolejne pokolenia.

Wyniki III edycji konkursu:

Wynikip